Świat na przełomie wieków - klp.pl
Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Koniec XIX wieku to epoka wielkiego postępu, a co się z tym wiązało, wielkiego skoku demograficznego w skali świata. Liczba mieszkańców planety z końcem stulecia wynosiła blisko 1,6 mld. Oznaczało to, że przez sto lat ludzkość zwiększyła dwukrotnie swoją liczbę. Ta swoista eksplozja demograficzna miała miejsce głównie w państwach rozwiniętych Europy, a także w Stanach Zjednoczonych. USA była pod tym względem rekordzistą, ponieważ zaludnienie wzrosło tam aż o 1200% - z 6 do 76 milionów. Ten wielki przyrost ludności był spowodowany emigracją. Każdego roku około półtorej miliona europejczyków osiedlało się na ziemiach amerykańskich.

Przełom wieków XIX i XX to również czas rozwoju wielkich aglomeracji miejskich. Swoją potęgę zbudowały wówczas takie ośrodki jak Nowy York, Chicago, Londyn, Berlin, Paryż, Moskwa, Petersburg oraz Tokio.

Przeobrażeniom uległ również przemysł. Z czasem stał się on kluczową gałęzią gospodarki. Wówczas to swoją potęgę industrialną zbudowały Europa Zachodnia i USA. Mapa świata zaczęła coraz gęściej pokrywać się siecią linii kolejowych. W Stanach Zjednoczonych powstały cztery linie łączące wybrzeża zachodnie i wschodnie, a w Rosji wybudowano kolej transsyberyjską. Duże znaczenie miał wówczas rozwijający się przemysł samochodowy.

Przełom wieków oznaczał wielkie zmiany dla życia społeczeństwa. Nowo powstałe metropolie rozwijały się i rozrastały. Konieczna była nieustająca modernizacja, stosowanie odpowiednich rozwiązań komunikacyjnych i infrastrukturalnych.

Jeśli chodzi o wymiar polityczny, to przełom XIX i XX wieku to okres ekspansji parlamentaryzmu, a zmierzch monarchii. Postęp edukacyjny niósł ze sobą coraz większą świadomość polityczną obywateli, a także chęć partycypowania we władzy. Do głosu doszła warstwa średnia społeczeństwa, a jej przedstawicielami stały się związki zawodowe i masowe partie polityczne.

Specyficzną drogę w okresie modernizmu przeszła Francja. Państwo, które do 1830 roku było monarchią absolutną, następnie do 1848 roku przybrało charakter monarchii konstytucyjnej, później do 1852 republiką prezydencką, następnie po zamachu stanu dokonanym przez Napoleona do 1870 powróciło cesarstwo. W roku 1871 na 72 dni władzę w państwie przejęła Komuna Paryska, reprezentująca proletariat. Ostatecznie ugruntował się tam ustrój republikański i proklamowano III Republikę, której Konstytucja stała się wzorcem dla pozostałych państw Europejskich.

Działalność partii masowych i związków zawodowych zaowocowała liberalizacją w zakresie praw wyborczych. Dzięki temu w Anglii możliwość oddania swojego głosu zyskało aż 40% społeczeństwa więcej, niż było to poprzednio. Jednak prawo wciąż nie zezwalało kobietom na partycypację w wyborach.

Koniec XIX wieku to czas narodzin ideologii nacjonalistycznej, polegajÄ…cej na wywyższaniu wartoÅ›ci swojego paÅ„stwa przy jednoczesnym wzgardzeniu innymi. ByÅ‚a ona bezpoÅ›redniÄ… przyczynÄ… wielu konfliktów miÄ™dzynarodowych. Szowinizm, czyli skrajny nacjonalizm, przejawiajÄ…cy siÄ™ otwartÄ… nienawiÅ›ciÄ… wobec innych narodów, wywoÅ‚aÅ‚ tzw. pogromy na tle etnicznym. PrzykÅ‚adem tego może być nagonka na Å»ydów. W obronie przed szowinizmem powstaÅ‚ wówczas ruch zwany syjonizmem. Teodor Herzl, który byÅ‚ jego twórcÄ…, za swój cel uważaÅ‚ zgromadzenie caÅ‚ej diaspory żydowskiej w jednym miejscu – w Palestynie.

Pangermanizm
, taka wÅ‚aÅ›nie ideologia narodziÅ‚a siÄ™ w paÅ„stwach niemieckich. Jej zaÅ‚ożeniem byÅ‚o poÅ‚Ä…czenie wszystkich Niemców, Austriaków, Szwajcarów i Skandynawów w jedno wielkie imperium. Ideolodzy zwiÄ…zani z tym nurtem wprowadzili nowe wówczas pojÄ™cia – Niemcy jako naród panów oraz kult czystej rasy. Analogicznie wobec pangermanizmu wyksztaÅ‚ciÅ‚a siÄ™ ideologia panslawizmu. ZakÅ‚adaÅ‚a ona zjednanie wszystkich narodów sÅ‚owiaÅ„skich, poza RosjÄ…, w jedno wielkie paÅ„stwo.

Wiek XIX przyniósł ze sobą rozwój masowych partii robotniczych. Po upadku Komuny Paryskiej ruchy socjalistyczne na Zachodzie wyraźnie osłabły i straciły na ważności. Jednak w 1889, w setną rocznicę wybuchu Rewolucji Francuskiej, doszło do powstania II Międzynarodówki. Ustalono wówczas, że czerwony sztandar stanie się symbolem ruchu komunistycznego, a dzień 1 maja stanie się świętem pracy. W programach politycznych partii proletariackich dominowały postulaty samorządności, zwiększenia wolności obywatelskich, równouprawnienia kobiet, świeckości państwa, darmowej służby zdrowia.

W Petersburgu w 1895 roku powstaÅ‚ ZwiÄ…zek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej. Jednym z najaktywniejszych jego czÅ‚onków byÅ‚ WÅ‚odzimierz Lenin. Za swojÄ… dziaÅ‚alność konspiracyjnÄ… w latach 1893-1895 zostaÅ‚ skazany na zesÅ‚anie. Po odbyciu kary Lenin udaÅ‚ siÄ™ na emigracjÄ™. PowróciÅ‚ do Rosji, w 1905 roku, by stanąć na czele rewolucji. Rewolta byÅ‚a jedynÄ… drogÄ…, wedÅ‚ug ideologii komunistycznej, na przejÄ™cie wÅ‚adzy w paÅ„stwie i zaprowadzenie rzÄ…dów proletariatu. W idealnym paÅ„stwie komunistycznym miaÅ‚o nie być podziałów, konfliktów, grup narodowych. Wszyscy mieli stanowić jedność, kolektyw. Typowym hasÅ‚em bolszewików, czyli zwolenników Lenina, byÅ‚o Proletariusze wszystkich krajów, Å‚Ä…czcie siÄ™. Wojna z JaponiÄ… z 1904 roku pokazaÅ‚a, że Rosja carska to „kolos na glinianych nogach”, dlatego w caÅ‚ym paÅ„stwie nasiliÅ‚a siÄ™ fala strajków. Pierwsza rewolucja bolszewicka z 1905 roku przyniosÅ‚a liberalizacjÄ™ życia politycznego w Rosji, co niosÅ‚o za sobÄ… legalizacjÄ™ partii opozycyjnych wobec cara.

NasilajÄ…ce siÄ™ tendencje nacjonalistyczne niektórych paÅ„stw europejskich doprowadziÅ‚y do wielkiego globalnego starcia militarnego. 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie dokonano zamachu na austriackiego arcyksiÄ™cia Franciszka Ferdynanda. To wydarzenie zaowocowaÅ‚o wybuchem I wojny Å›wiatowej. Zamach wywoÅ‚aÅ‚ tzw. „efekt domina”. Austro-WÄ™gry wypowiedziaÅ‚y wojnÄ™ Serbii. PaÅ„stwa te byÅ‚y powiÄ…zane licznymi traktatami z innymi graczami na arenie miÄ™dzynarodowej, dlatego wywoÅ‚aÅ‚o to konflikt na skalÄ™ globalnÄ…. Po kongresie wiedeÅ„skim w europie dÅ‚ugo panowaÅ‚ pokój, lecz zjednoczenie siÄ™ Niemiec (1871 rok) i WÅ‚och (1861 rok) zachwiaÅ‚o starym porzÄ…dkiem. Krwawe starcia, które pochÅ‚onęły blisko 12 mln istnieÅ„ ludzkich, zakoÅ„czyÅ‚y siÄ™ 11 listopada 1918 roku zwyciÄ™stwem paÅ„stw Ententy (Wielka Brytania, Francja, Rosja, Serbia, Japonia od 1915 WÅ‚ochy, od 1917 USA) nad PaÅ„stwami Centralnymi (Niemcy, Austro-WÄ™gry, do 1915 WÅ‚ochy, Turcja, BuÅ‚garia). ZakoÅ„czenie I wojny Å›wiatowej zaowocowaÅ‚o odrodzeniem znaczÄ…cej liczby paÅ„stw narodowych, w tym Polski.

W 1917 roku, na rok przed zakoÅ„czeniem I wojny Å›wiatowej, w Rosji doszÅ‚o do wydarzenia o niebagatelnym znaczeniu dla historii Å›wiata. W nocy z 6 na 7 listopada (czyli z 24 na 25 października) w Petersburgu prowadzeni przez WÅ‚odzimierza Lenina bolszewicy w niemal niedostrzeżony sposób przejÄ™li wÅ‚adzÄ™ nad miastem. DzieÅ„ później zdobyto ostatni bastion Petersburga, czyli PaÅ‚ac Zimowy, gdzie obradowaÅ‚a Duma PaÅ„stwowa. Po przejÄ™ciu budynku Lenin ogÅ‚osiÅ‚ przejÄ™cie wÅ‚adzy przez RadÄ™ Komisarzy Ludowych. Czerwona rewolucja rozprzestrzeniÅ‚a siÄ™ na caÅ‚y kraj. RzÄ…dy komunistów, charakteryzujÄ…ce siÄ™ nacjonalizacjÄ… wszelkich zasobów produkcyjnych, upaÅ„stwowieniem przemysÅ‚u, a także utworzenie tajnej policji, która miaÅ‚a stać na straży porzÄ…dku i likwidować wszelkie przejawy opozycji wobec rewolucji. Rosja bolszewicka stworzyÅ‚a opozycyjny system gospodarczy wobec liberalizmu i gospodarki rynkowej – socjalizm.



Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij






  Dowiedz siÄ™ wiÄ™cej
1  Modernistyczna emancypacja
2  Sezon w piekle – opracowanie
3  Fin de siècle